Στην εποχή μας, δεν παύουν να υπάρχουν οι “αισιόδοξες” φωνές κάποιων στοχαστών που έρχονται σε αντίθεση με την κυρίαρχη άποψη – αυτήν της αποθέωσης του ατομικισμού και της έλλειψης συλλογικών διαδικασιών.
O Michel Maffesoli είναι ένας από αυτούς τους στοχαστές:

“Κάθε στοιχείο της κοινωνικής πραγματικότητας εμπεριέχει ένα μέρος ονείρου…
Η αισθητική, ως από κοινού βιωμένες στιγμές, ως καταστάσεις όπου εκφράζεται ο ακίνητος χρόνος και η ηδονή της αιώνιας στιγμής, παραπέμπει σε μια άλλη αντίληψη του χρόνου.
Ο χρόνος δεν είναι πλέον ο χρόνος του αδιάλλακτου και ομοιόμορφου υπολογισμού…
Περισσότερο είναι ο χρόνος της διάρκειας, που ποικίλλει ανάλογα με τα πρόσωπα και τις συνομαδώσεις τους.”[1]

Με τον “νέο-φυλετισμό” του[2], ο Michel Maffesoli[3] αναζητεί -πίσω από τα εφήμερα στοιχεία του μεταμοντερνισμού, την απολιτικοποίηση και την έκπτωση των μεγάλων ιδεωδών του παρελθόντος- τις νέες μορφές συλλογικότητας.
Υποστηρίζει πως, στην εποχή μας, η συλλογικότητα, διαμορφώνεται στο επίπεδο της καθημερινής ζωής και έρχεται στο προσκήνιο μέσα από την επαναδραστηριοποίηση ποικίλων διονυσιακών μορφών έκφρασης ενός λαϊκού ηδονισμού.

«Με προσέχουν, άρα υπάρχω»[4]

Πίσω από το εφήμερο και το ευτελές της καθημερινότητας, βλέπει να οργανώνονται καινούργια δίκτυα ατομικής και συλλογικής αλληλεγγύης σαν απάντηση στην εξατομίκευση και την απορρύθμιση των διαδικασιών κοινωνικής ενσωμάτωσης .

Η βούληση για τη διατήρηση της κοινωνικής ζωής είναι επίμονη και διαρκής.

Μόνο που δεν εκφράζεται πια στους κόλπους της οικονομικής και της πολιτικής τάξης των πραγμάτων όπως παλιότερα, αλλά στο επίπεδο της καθημερινότητας, εκεί όπου τα πρόσωπα δρουν στη Σκιά του Διόνυσου[5]: σε γιορτές και θεάματα, στην επαναδραστηριοποίηση αρχαϊκών φαινομένων, στις κάθε φύσης υπερβολές.

Η σχέση μας με την τέχνη, η μουσική που ακούμε, τα προγράμματα που παρακολουθούμε στην τηλεόραση, οι ποδοσφαιρικοί αγώνες ή οι συναυλίες που μας κάνουν να γεμίζουμε τα γήπεδα είναι μερικές από τις όψεις αυτού του “νέου” μετα-ορθολογιστικού κοινωνικού συναισθήματος.
Αναζητούμε την κοινότητα, ζώντας ταυτόχρονα ποικίλες και πολλαπλές μορφές συμμετοχής.
Κοινότητα, όχι με την κλειστή έννοια ούτε με την έννοια της ταυτότητας, και δίχως διάθεση περιορισμού ή αποκλειστικότητας.
Συμμετέχουμε.
Μοιραζόμαστε κοινούς και ποικιλόμορφους συναισθηματικούς χώρους. Μπορούμε να συμμετέχουμε ταυτόχρονα σε διαφορετικές κοινότητες, κάθε μορφής.
Δημιουργώντας αισθητικές καταστάσεις αναζητούμε την ετερονομία.
Καταργούμε το απομονωμένο άτομο, προσπαθώντας να δημιουργήσουμε ένα πρόσωπο που συμμετέχει σε μια πολλαπλότητα.
Περνάμε, από την αυτονομία του ιδιωτικού, σε ένα δημιουργικό και συνεχές χάος.

Η τέχνη δεν διαχωρίζεται από την ύπαρξη.
Ενσωματώνεται και ολοκληρώνεται μέσα στην καθημερινότητα.
Μπορούμε να κάνουμε την ίδια τη ζωή μας ένα πραγματικό έργο τέχνης.

Η Σκιά του Διόνυσου καταστρέφει ό,τι έχει απομείνει από τον “παλαιό” μοντερνισμό.
Ξεπερνά τον ρασιοναλισμό του Descartes και την ιδέα της ιστορίας ως προόδου.
Αντιστέκεται στην “κλεισούρα” του ατομικισμού.
Επανακαθορίζει την ίδια την έννοια της ελευθερίας: “Δεν υπάρχει ελευθερία με το Ε κεφαλαίο.
Υπάρχουν διάμεσες ελευθερίες, μικρές δηλαδή ελευθερίες που διακινούνται, διαδίδονται, δεν διεκδικούνται.
Ελευθερίες αισθητικές και αισθησιακές -όχι απαραίτητα σαφείς ως έννοιες.
Σαν αυτές που νοιώθουμε στην καθημερινή μας ζωή. ”

Ο ηδονισμός της περιρρέουσας κατάστασης

Η Ηθική είναι ο κλάδος της φιλοσοφίας που ερευνά και μελετά τις πράξεις των ανθρώπων.
Αναζητεί την ουσία των πράξεων, την αξία τους.
Η Ηθική ονομάζει ηδονισμό το σύστημα κατά το οποίο η απόλαυση είναι ο σκοπός της ζωής.

Για τον Maffesoli, ο ηδονισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που σε κάποιες ιστορικές περιόδους παραμένει στο περιθώριο της κοινωνικής ζωής, ενώ σε κάποιες άλλες –όπως η δική μας, μεταμοντέρνα εποχή- αποτελεί βασικό άξονα οργάνωσης.
Κοινωνικός ιστός είναι η ίδια η κοινωνική ζωή που διατηρείται ή ανανεώνεται μέσα από συγκινησιακές καταστάσεις.

Έχουμε να κάνουμε με μια νέα ηθική της αισθητικής “που δεν ταυτίζεται με την παραγωγή ή την ερμηνεία κάποιου πολιτιστικού έργου, αλλά διαπερνά το σύνολο της ατομικής και της κοινωνικής ζωής από την πολιτική και την επιχειρησιακή δραστηριότητα μέχρι τη διαφήμιση, την κατανάλωση και, βέβαια, τον ερωτισμό και το σώμα.”[6]
Ο ιδεότυπος της νέας ηθικής είναι ο homo estheticus, ο “άνθρωπος του αισθάνεσθαι”.

“Μια εντελής αξία, μια αυτοτελής αξία, μια αξία που δεν παλεύει ενάντια στην αντίθετή της, είναι μια νεκρή αξία.”

Η μεταμοντέρνα εποχή “ξέρει να ενσωματώνει την καταστροφή, το ασυμπλήρωτο και τη ετερογένεια, δίχως να επιδιώκει πάση θυσία να τα περιστείλει”[7].

Είναι φανερή μια πάλη, μια ροή, μια μίξη ωμότητας και τρυφερότητας.
Όπως –για παράδειγμα- στις διαφημίσεις, τη μυθολογία της εποχής μας.
Κι εδώ ακριβώς φαίνεται ο ρόλος της τεχνολογίας: είναι το θέλγητρο.
Προσφέρει νέες δυνατότητες μυθοποίησης.

Η αισθητική δεν ηθικολογεί: μπορεί να ανεχθεί τη μη-πληρότητα, να ενσωματώσει τον άνθρωπο στο σύνολό του, να συμπεριλάβει και τη σκοτεινή του πλευρά.
Το κακό δεν είναι ούτε κάτι ριζικά υπαρκτό ούτε κάτι απόλυτο.
Είναι κάτι με το οποίο συνυπάρχουμε.
Κάτι τυχαίο.

Στην ανάγκη τους για συνεύρεση, οι άνθρωποι ξεπερνούν τον τελεοκρατικό ορθολογισμό, με μια λογική που χρησιμοποιεί το αντιφατικό ως δυναμικό στοιχείο.

Συχνά, η συνεύρεση στηρίζεται στο τίποτα, σε κάτι που δεν μπορεί να καταμετρηθεί, σε “μια αλχημική «δημιουργία στο μαύρο» που δεν καταφέρνουμε να την απομονώσουμε”.
Συγκεντρωνόμαστε για να “σκοτώσουμε την ώρα μας”, σε καλοκαιρινές παραλίες, σε τουριστικές περιοχές, σε εορταστικές συγκεντρώσεις, σε ξεφαντώματα, σε ομαδικές άσκοπες μετακινήσεις, σε αναχωρήσεις για διακοπές, σε συναυλίες…


-------------------------------------------------------


Σημειώσεις - Παραπομπές στη βιβλιογραφία


[1] Μισέλ Μαφεζόλι, Μια τιποτένια αίτηση σε κόλλα αναφοράς, μτφρ. Κική Καψαμπέλη (από: Κορωναίου Α., Κοινωνιολογία του ελεύθερου χρόνου, εκδόσεις νήσος, Αθήνα 1996)
[2] Maffesoli M., The Time of Tribes, Sage Publications Ltd, 1995
[3] Ο Michel Maffesoli είναι καθηγητής κοινωνιολογίας στο 5ο Πανεπιστήμιο του Παρισιού.
[4] Παραλλαγή της γνωστής φράσης του Καρτέσιου, από τον Bauman, (Bauman Z., Life in Fragments. Essays in Postmodern Morality.London : Blackwell 1995)
[5] Maffesoli M., The Shadow of Dionysus: A contribution to the sociology of the orgy, trans. C. Linse and M. K. Palmquist, Albany: State University of New York Press, 1993
[6] Κορωναίου Α., Κοινωνιολογία του ελεύθερου χρόνου, εκδόσεις νήσος, Αθήνα 1996
[7] Maffesoli Μ., Μια τιποτένια αίτηση σε κόλλα αναφοράς, μετάφραση Καψαμπέλη Κ. (από Κορωναίου Α., ό.π.)